Insulinooporność IO to stan obniżonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny: hormonu odpowiedzialnego za regulowanie stężeń glukozy. W rezultacie poziom glukozy może przyjmować nieprawidłowe wartości. Stan ten może doprowadzić do cukrzycy typu 2. Zazwyczaj udaje się przez wiele lat uniknąć cukrzycy dzięki nadprodukcji insuliny (hiperinsulinizmowi). Jakie są objawy tego stanu, sposoby łagodzenia objawów i powrotu do zdrowia?

Hiperinsulinizm z jednej strony ratuje przed cukrzycą, z drugiej wywiera niekorzystny wpływ na wiele procesów w organizmie. Szacuje się że insulinooporność dotyczy połowy otyłych dzieci i dorosłych. Ryzyko insulinooporności zwiększa się proporcjonalnie do masy tłuszczu trzewnego.

Powikłania hiperinsulinemii:

  • Nadciśnienie tętnicze
  • Miażdzyca
  • Stłuszczenie wątroby
  • Bezdech senny
  • Zespoł policystycznych jajników (PCOS)

Wystąpienie IO jest objawem źle rokującym w dłuższej obserwacji, zwiększającym ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Przyczyny IO

Przyczyny IO są liczne  do końca nie poznane. Najczęściej wymieniane to:

  • Otyłość brzuszna
  • Nadmierne spożycie kalorii
  • Jedznie produktów o wysokim indeksie glikemicznym
  • Stany zapalne organizmu
  • Niektóre hormony i ich nierównowaga
  • Wiek
  • Predyspozycje genetyczne.

Otyłość brzuszna wiąże się z obecnością w brzusznej tkance tłuszczowej przewlekłego stanu zapalnego o niewielkim natężeniu oraz z wytwarzaniem pewnych substancji osłabiających działanie insuliny. Pojawienie się brzusznej tkanki tłuszczowej może sprawić, że wpadniemy w błędne koło chorobowe: otyłość brzuszna doprowadza do IO, co wymusza zwiększenie produkcji insuliny sprzyjające tworzeniu tkanki tłuszczowej potęgując IO .

Objawy IO:

  • Nadmierna senność po posiłku szczególnie węglowodanowym
  • Przyrost masy ciała
  • Obniżenie nastroju
  • Przymglenie umysłowe
  • Problemy z pamięcią i koncentracją
  • Rozdrażnienie
  • Bóle głowy i tak zwana ciężka głowa
  • Bóle stawów
  • Zmiany na skórze o typie rogowacenia ciemnego
  • Ciągłe zmęczenie
  • Uczucie zimna
  • Napady głodu około 2-3 godziny po posiłku tzw. wilczy apetyt
  • Ochota na słodycze
  • Trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów.

Złotym standardem oceny IO jest badanie metodą klamry insulinowej wykonane w jednym z ośrodków akademickich. W praktyce klinicznej opieramy się  na ocenie proporcji pomiędzy stężeniami glukozy i insuliny na czczo. O IO świadczy wysokie wydzielanie insuliny na czczo, które nie powoduje obniżenia poziomu glukozy. Najczęściej do oceny IO wykorzystywany jest wskaźnik:

HOMA-IR.
Jego fizjologiczne wartości wynoszą około 1, 
na IO wskazują wartości powyżej 2,5.
Podejrzenie IO można wysunąć na podstawie samej oceny stężenia glukozy i insuliny na czczo.

 

Dieta w IO

Zalecenia pochodzą z książki „Insulinooporność zdrowa dieta i zdrowe życie” Dominiki Musiałowskiej

  1. Wyeliminuj z diety słodycze, produkty zawierające cukry proste oraz fast foody i produkty konserwowane.
  2. Zamiast kupować wędliny nafaszerowane fosforanami, glutaminianem i azotanami samodzielnie piecz mięso na kanapki, dzięki temu unikniesz obrzęków.
  3. Nie jedz potraw i produktów, które zawierają sól rafinowaną i wzmacniacze smaku, sosy sojowe, maggi, mieszanki przyprawowe i kostki rosołowe.
  4. Wyeliminuj wszystkie soki owocowe i napoje, nawet te słodzone słodzikami. Pij wodę (1,5-2 litry) oraz korzystne dla zdrowia herbaty ziołowe, np. zielona i czerwona herbata, pokrzywa, morwa biała, skrzyp, czystek.
  5. Unikaj produktów typu light o niskiej zawartości tłuszczu – wiele nich zawiera spore ilości cukru i syropu glukozowo – fruktozowego.
  6. Zwracaj uwagę na jakość kupowanego chleba – nie powinien zawierać cukru, karmelu, słodu, miodu, płatków ziemniaczanych, oraz sztucznych zagęstników i emulgatorów. Idealny  to chleb żytni 100 %, chleb gryczany, owsiany, upieczony z mąki, wody, soli i zakwasu.
  7. Wybieraj produkty z niskim indeksem glikemicznym i ładunkiem glikemicznym oraz gotuj zgodnie z zasadami indeksu glikemicznego.
  8. Jedz regularnie i mniej więcej o tych samych porach, w odstępach około 4 godzin. Cztery posiłki dziennie to jak najbardziej skuteczna metoda, aby poziom insuliny we krwi mógł swobodnie spaść.
  9. Nie podjadaj pomiędzy posiłkami – szczególnie owoców i słodkich przekąsek. Cukier w potrawie nasila hiperglikemię i nie wspomaga walki z IO.
  10. Unikaj owoców przetworzonych w postaci soków, nektarów, musów, czy dżemów – to zbyt szybko wchłaniana forma cukru, absolutnie niezalecana na diecie w IO.
  11. Prawidłowo komponuj posiłki. Świeże owoce łącz zawsze z orzechami, pestkami i błonnikiem. Tłuszcz z nasion oleistych oraz błonnik spowalniają wchłanianie glukozy do krwi.
  12. Dopasuj wysiłek fizyczny do swoich możliwości.
  13. Unikaj używek takich jak papierosy i alkohol.
  14. Nie traktuj diety jako kary, ale jako zmianę w kierunku lepszego, zdrowego życia.
  15. Gotuj podobnie całej rodzinie.
  16. Śpij minimum 8 godzin dziennie.

 

Aktywność fizyczna w IO

  • Aktywność fizyczna jest jednym z podstawowych elementów leczenia otyłości i chorób metabolicznych na świecie.
  • Systematyczna aktywność fizyczna sprzyja obniżeniu masy ciała, wzrostowi tkanki mięśniowej i kostnej, poprawia tolerancję glukozy i zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny, poprawia profil lipidowy, obniża spoczynkowe i powysiłkowe ciśnienie tętnicze.
  • Poprawia ogólne samopoczucie i ma korzystny wpływ na zdrowie psychiczne.
  • Badania pokazują, że połączenie diety i aktywności fizycznej to najskuteczniejszy sposób na redukcję masy ciała, stosowanie tych metod osobno nie daje takich efektów.
  • Wysiłek fizyczny jest kluczowym elementem poprawiającym działanie insuliny!
  • W przypadku aktywności fizycznej dochodzi do poprawy działania insuliny niezależnie od spadku masy ciała.
  • Pod wpływem umiarkowanego i systematycznego wysiłku zwiększa się gęstość naczyń włosowatych w mięśniu sercowymi obniża ciśnienie tętnicze.
  • Aktywność fizyczna podnosi stężenie adiponektyny, która z kolei zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, chroniąc jednocześnie przed chorobami układu krążenia.
  • Jaki rodzaj aktywności przy IO? Najczęściej polecane ą ćwiczenia ogólnorozwojowe, początkowo o średnim, lub niskim poziomie intensywności np. żwawy marsz, marszobiegi, jazda na rowerze, nornic walking, pływanie i fitness w wodzie, taniec, aerobic, stretching, joga itp. Najważniejsze żeby dobrać aktywność indywidualnie do umiejętności, stanu zdrowia, wyników badań oraz własnych preferencji.
  • Warto też pamiętać, żeby każdego dnia wykonać około 10 tysięcy kroków! Badania pokazały, że tyle kroków wystarczy, by zapobiec rozwojowi cukrzycy.

 

Istotnym czynnikiem pomagającym zwalczyć IO oraz zapobiegającym cukrzycy jest

ZMIANA STYLU ŻYCIA.

Zarówno wyniki badań Finnish Diabetes Prevention Study, jak i Diabetes Prevention na podstawie programu zrealizowanego w USA zdecydowanie potwierdzają te dane. Wykazano, że modyfikacja stylu życia jest dwukrotnie skuteczniejsza niż metformina  w prewencji cukrzycy typu 2, a efekt ulega unormowaniu tzn. im więcej korzystnych zmian, tym większa redukcja ryzyka. Zasadnicze rekomendacje dla tego programu zawierają:

  • Redukcja masy ciała (5-7% masy ciała)
  • Systematyczna aktywność fizyczna (150 minut/tydzień)
  • Zmniejszenie spożycia tłuszczów nasyconych.

Diagnozę IO lub cukrzycy zawsze musi postawić lekarz. Jednak są pewne niepokojące sygnały, których samemu nie powinno się bagatelizować. Jeśli w porę wprowadzi się prawidłowe odżywianie, stan IO może się wyciszyć, a cukrzyca może się w ogóle nie rozwinąć.

 

Źródła:

Musiałowska D., Insulinooporność zdrowa dieta i zdrowe życie, Wydawnictwo JK, Łódź 2017

Tounian P., Otyłość u dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010

Payne A., Barker H., Dietetyka i żywienie kliniczne, Elsevier Urban & Partner sp. Z o.o., Wrocław 2013