Mimo wielu lat poświęconych badaniom nad patogenezą nieswoistych chorób zapalnych jelit takich jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego wzjg czy choroba Leśniowskiego-Crohna chLC przyczyna ich rozwoju pozostaje nieznana. Współczesne poglądy podkreślają wieloczynnikową etiologię tych chorób, w której główną rolę odgrywają czynniki genetyczne  i flora bakteryjna przewodu pokarmowego. Bierze się także pod uwagę rolę czynników środowiskowych, w tym przede wszystkim wpływ palenia tytoniu oraz stresogenny styl życia.

Objawy wzjg są podobne do obserwowanych w chorobie Leśniowskiego-Crohna, jednak wzjg zazwyczaj obejmuje esicę, z nasileniem zmian w odbytnicy. Proces często rozprzestrzenia się poza jelito, na sąsiadujące narządy, ale nigdy nie dotyczy jelita cienkiego. Częstym problemem w wzjg jest krwawienie z odbytnicy, które może doprowadzić do niedokrwistości z niedoboru żelaza. Innymi istotnymi problemami żywieniowymi są :

• Utrata białka
• Zaburzenia elektrolitowe
• Odwodnienie
• Anoreksja
• Utrata masy ciała

W przeciwieństwie do chLC większość problemów żywieniowych nie jest bezpośrednio związana ze złym wchłanianiem. Rozpoznanie oraz stopień nasilenia zmian w jelicie ustala się na podstawie badania endoskopowego dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Aktywne zmiany zapalne w dystalnym odcinku jelita krętego zmniejszają zdolność jelitowo-wątrobowego krążenia kwasów żółciowych prowadząc do biegunki tłuszczowej i zmniejszonego wchłaniania tri glicerydów oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Zapalenie dystalnego odcinka jelita krętego zmniejsza wchłanianie witaminy B12, czego następstwem jest niedokrwistość makrocytarna. Kolkowe bóle brzucha i biegunka zmniejszają apetyt, a niekiedy towarzyszą im nudności i wymioty. U chorych na wzjg czy chLC może dojść do niedożywienia, spadku masy ciała, może nastąpić hiponatremia, niskie stężenie witamin A, D, K, C i B.  Niskie stężenie składników mineralnych takich jak: żelazo, cynk, magnez prowadzi do zmniejszenia immunokompetencji, upośledzonego gojenia ran i wzmożonej skłonności do infekcji.

Dieta w okresie zaostrzenia 

Czasami jest możliwe jedynie całkowite  żywienie pozajelitowe, zwłaszcza kiedy duży fragment okrężnicy został usunięty chirurgicznie.

Jeżeli możliwa jest dieta doustna zaleca się stosowanie tradycyjnej niskoresztkowej diety lekkostrawnej. Przykładem jest dieta LOFFLEX ( low-fiber, fat-limited exclusion) Należy w tej diecie stosować pokarmy o niskiej zawartości błonnika, z przewagą jego frakcji rozpuszczalnej oraz charakteryzujące się obniżoną ilością substancji fermentujących (czosnek, cebula, kapusta, kalafior, cukry proste). Zalecane są ryż, ziemniaki, kurczak, ryby. Ograniczeniu podlega  również tłuszcz, głównie zwierzęcy oraz poddany działaniu obróbki termicznej. Na uwagę zasługują diety eliminacyjne, które polegają na ograniczeniu pokarmów zwiększających przepuszczających śluzówki jelitowej oraz promujących namnażanie prozapalnej mikrobioty. Wspomniane produkty to najczęściej: gluten, nabiał, wysokoprzetworzona  żywność bezglutenowa, tłuszcze zwierzęce, przetworzone mięso i artykuły spożywcze zawierające substancje emulgujące. Okazuje się , że takie postępowanie pozwala na szybsze indukowanie remisji oraz zmniejszenie stanu zapalnego.

Dieta w okresie remisji

Odżywianie  w okresie remisji powinno być zbliżone do prawidłowej, racjonalnej diety realizującej zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne makro- i mikroskładniki. Należy zwrócić uwagę na większą podaż białka w celu wyrównania niedoborów żywieniowych. Czynniki determinujące rodzaj zalecanej diety to obecność zespołu SIBO, nietolerancje pokarmowe (najczęściej nietolerancja laktozy) czy nadwrażliwości pokarmowe. Skuteczna jest także dieta roślinna  w indukowaniu i utrzymaniu remisji. Przykładem może być dieta semiwegetariańska obfitująca we włókno pokarmowe, które stanowi substrat do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych wpływających korzystnie  na stan jelit.

Academy of Nutrition and Dietetics podaje także inne zalecenia dietetyczne i żywieniowe i zmiany stylu życia we wzjg:

• Nie spożywaj pokarmów wywołujących biegunkę.
• Unikaj skrajnych temperatur żywności i napojów (napoje z lodem).
• Stroń od napojów gazowanych.
• Spożywaj małe objętościowo, częste posiłki, zaprzestań jedzenia 2-3 godziny przed snem.
• Jedz powoli i dokładnie przeżuwaj.
• Jeżeli w leczeniu stosowane są kortykosteroidy – wówczas celowa jest dieta niskosodowa, zwiększenie potasu w diecie (banany, pomarańcze, sok pomarańczowy, ziemniaki, owoce, warzywa).
• Pij 2 litry wody dziennie (8 szklanek).
• Spożywać 1-1,5 g/kg białka na dobę.
• Zwiększ spożycie kwasów tłuszczowych omega-3 w pokarmach (ryby morskie) lub suplementach.
• Przyjmuj witaminy/składniki mineralne, suplementy zawierające tiaminę, witaminę E, żelazo, cynk, wapń, potas i kwas foliowy.
• Unikaj pokarmów źle tolerowanych, zwłaszcza gdy maja działanie niekorzystne: alkohol, kofeina, i napoje zawierające kofeinę (kakao, kawa, cola, herbata); bezkofeinowa kawa i herbata, pieprz i pikantna żywność, ogranicz laktozę- jeżeli nie tolerujesz. W przypadku upośledzonego wchłaniania tłuszczów należy ograniczyć pokarmy o wysokiej zawartości tłuszczu. Unikaj glutenu i pszenicy, szczególnie jeżeli nie są tolerowane.
• Możliwe niedobory w przypadku nietolerancji laktozy to: wapń, witamina D, ryboflawina- Wit. B2.

Probiotyki i prebiotyki polecane we wzjg

Podaż probiotyków u pacjentów z nchzj reguluje działanie układu immunologicznego, hamuje i ogranicza stan zapalny oraz sprzyja utrzymaniu remisji. Zalecane szczepy pro biotyczne oraz preparaty prebiotyczne to:

• Laktoral IBD (Lactobacillus plantarum PLO2; Lactobacillus rhamnosus KL53; Bifidobacterium longum PLO3) – bakterie porbiotyczne zawarte w preparacie redukują stan zapalny w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego oraz przyczyniają się do uszczelnienia bariery jelitowej poprzez stymulację produkcji białek tworzących połączenia ścisłe.
• Lactibiane Iki (Bifidobacterium lacisLA34; Lactobacillus acidophilus LA 201; Lactobacillus salivarius LA 302) – suplementację preparatem wpływa nazmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawę perystaltyki jelit oraz zmniejszenie liczby wypróżnień dziennie, dzięki czemu wpływa na całościową poprawę samopoczucia pacjenta.
• VSL#3 ( Streptococcus thermophilus; Bifidobacterium longum; Bifidobacterium breve; Bifidobacterium infantis; Lactobacillus acidophilus; Lactobacillus plantarum; Lactobacillus paracaei; Lactobacillus delbrueckii ssp. Bulgaricus) – preparat łagodzi stan zapalny u pacjentów z nieswoistymi zapalnymi chorobami jelit.
• Saccharomyces boulardii (Saccharomyces boulardii) – podaż tego szczepu bakterii sprzyja wzrostowi bakterii produkujących krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, co silnie stymuluje regenerację nabłonka jelit.
• Debutir (kwas masłowy)- kwas masłowy bierze udział w uszczelnianiu bariery jelitowej, przyczyniając się do hamowania stanu zapalnego obrębie przewodu pokarmowego.

Na podstawie tabeli 1: Kargulewicz A., Postępowanie żywieniowe we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (colitis ulcerosa), FOOD FORUM 4(26)2018, s. 13.

“Zastosowanie diety eliminacyjno – rotacyjnej ma na celu ograniczenie podaży produktów, które w przypadku konkretnego pacjenta mogą wpływać na wzrost stanu zapalnego.
W praktyce diety eliminacyjne (wykluczenie jaj, nabiału, glutenu i innych produktów) często są trudne do zbilansowania, jednakże z uwagi na liczne niedobory np. żelaza, witaminy D3, witaminy B12, wapnia oraz cynku diety te powinny realizować całkowite zapotrzebowanie na makroskładniki, witaminy i składniki mineralne.  W konkretnych przypadkach gdy pojawiają się bóle brzucha, zaburzenia dyspeptyczne, dyskomfort po spożyciu pokarmów wzdymających, ciężkostrawnych, oprócz uwzględnienia  nadwrażliwości pokarmowych warto dodatkowo zwrócić uwagę na zastosowanie w diecie produktów łatwo strawnych i nieobciążających przewodu pokarmowego pacjenta.”

Na podstawie:

• American Dietetic Association. Nutrition Care Manual, online subscription, Accessed March 1, 2007
• Kargulewicz A., Postępowanie żywieniowe we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (colitis ulceroa), FOOD FORUM, nr 4(26)/2018 sierpień –wrzesień 2018, s: 12-15
• Payne A., Barker H., Dietetyka i żywienie kliniczne, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2010, s: 71-84
• Width M., Reinhard T., Dietetyka kliniczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009, s: 221-235